Zelfgemaakte speculaas: de speculaasplank

Hoewel de temperaturen me nu niet echt aanstaan, geniet ik wel van alle warme smaken en gerechten die we nu weer kunnen eten. Speculaas is ook zoiets. Natuurlijk kun je het hele jaar door speculaas kopen, maar nu past het beter, op de een of andere manier.

In een tweedehands winkel heb ik eens een speculaasplank opgedoken en op Koninginnedag dit jaar vond ik er nog 1 met iets grotere vormen. Als je dan ook nog een mix voor speculaas hebt, dan is de keuze snel gemaakt. De mix die ik gebruikte, komt van een molen. Lekker! Sommige mixen zijn gewoon makkelijker om te kopen: vorig jaar heb ik speculaas gemaakt zonder mix, maar die was lang niet zo lekker als dit jaar...

Speculaasjes warm uit de oven

Omdat ik het zelf altijd vervelend vind om een recept te lezen en te ontdekken dat je een pakje nodig hebt, geef ik dit keer geen recept, maar wel uitleg over speculaas en de speculaasplank!

Eerst heb ik eens gekeken naar de herkomst van het woord 'speculaas'. Daar zijn verschillende verklaringen voor te vinden, overigens allen met onvoldoende zekerheid. Mogelijk is speculaas een samentrekking van de woorden 'spek' (suikergoed) en 'klaas' (Sinterklaas). Speculaas zou dan betekenen: sinterklaaskoek. Een andere verklaring is dat speculaas afstamt van het woord 'speculatie' (net zoals we nu zowel relatie als relaas kennen). Hierdoor worden nog twee opties mogelijk.
Het woord 'speculatie' wordt door de dames Wollf en Deken veelvuldig gebruikt in de door hen geschreven boeken, zoals in 'Brieven van Abraham Blankaart' (1790). Hierin zegt Blankaart bijvoorbeeld: "Ik heb er m'n spikkelatie aan." en bedoelt daarmee: ik heb er zin in. Speculatie betekende in die tijd zoiets als 'zin, welbehagen' maar ook 'verdenking, vermoeden'. Over de koppeling tussen de koek en de naam is dan nog wel wat verwarring: betekent het dan 'koekje dat iedereen lust' of is het een koekje voor de fijnproevers, de rijke mensen?
Tot slot is er nog de verbinding met het Latijnse woord 'speculari', dat 'van bovenaf gadeslaan' betekent. Speculum werd gebruikt om bedrukte stof aan te duiden. De naam 'speculaas' voor het koekje hangt dan samen met de speculaasplank: het koekje is een afdruk van deze plank.

Ik vind het toch wel boeiend, deze informatie. We gebruiken woorden elke dag, maar staan eigenlijk niet stil bij de herkomst. Wat betreft de herkomst van speculaas vind ik de laatste mogelijkheid het meest realistisch. Die was mij trouwens ook niet helemaal onbekend ;)

Speculaasplanken kun je in allerlei soorten krijgen. Grote vormen (poppen) of planken met meerdere kleine vormen. Ik heb zelf 2 planken met kleine vormen. Beiden bevatten traditionele vormen zoals het molentje, maar er staan ook wat bijzondere vormen op. Volgens mijn nichtje is er bijvoorbeeld ook een prullenbak bij, ik houd het maar op een mandje... (eerste plaatje, midden-boven). En wat te denken van een eekhoorn (eerste plaatje, midden-onder)? En er is ook nog een vormpje met een poppetje en een boom ofzo (eerste plaatje, linksonder). Maar, deze vind ik wel heel leuk: een echt skutsje.

Speculaas skutsje

Als je een nieuwe plank koopt, is het belangrijk om de plank eerst in te vetten met wat olie. De olie trekt in de plank en plakt daardoor minder. Ik vind het zelf wel handig om toch ook bloem te gebruiken, anders krijg ik de koekjes bijna niet uit de vorm! Ik gebruik rijstbloem (geen kleefrijstmeel) en dat werkt erg fijn. Niet teveel gebruiken, anders krijg je witte koekjes ;) Door de koekjes op de bakplaat nog met wat ei te besmeren, werk je het restje bloem weg en krijg je mooie, goudbruine koekjes.

Als je de plank hebt bestoven met bloem, druk je voorzichtig wat deeg in de vormpjes. Het geeft niet als het deeg 'over' het vormpje heen gaat (zie onderstaand plaatje).

Speculaasplank gevuld, bovenaan nog een niet uitgesneden vormpje

Als je alle vormpjes hebt gevuld, ga je met een mes horizontaal over de plank, zodat je het overtollige deeg wegsnijdt. Tik nu met de plank op het aanrecht om de speculaasjes los te maken. Help eventueel door met een mesje voorzichtig een hoekje van het koekje te pakken en dat los te trekken. Als je genoeg bloem hebt gebruikt, moet dit heel gemakkelijk gaan.
Is het een hopeloze zaak, trek dan gewoon alle deeg eruit, bestuif de plank met bloem en begin opnieuw. Op een gegeven moment weet je hoeveel bloem je moet gebruiken en gaat het best vlot.

Bak de koekjes volgens de aanwijzingen in het recept. Na het bakken zijn ze nog een beetje zacht, laat ze daarom op een rooster afkoelen en hard worden. Ik gebruikte een kaasschaaf om de koekjes van de bakplaat naar het rooster te verplaatsen.

Tips:

• De informatie over de etymologie van Speculaas vond ik hier.
• Wil je iets lezen van Betje Wolff en Aagje Deken? De boeken staan tegenwoordig online! Kijk bijvoorbeeld eens hier.
• Speculaasplanken kun je tegenwoordig op veel plekken krijgen, met name online. Ook bij de molen heb ik eens een (grote) speculaasplank gezien.